Το εξώφυλλο του Index, 1542
Λογοκρισία ονομάζεται ο έλεγχος του λόγου και άλλων μορφών ανθρώπινης έκφρασης. Σε πολλές περιπτώσεις ασκείται από κυβερνητικά όργανα.
Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της οποίας το άρθρο 19 γράφει: «Ο καθένας έχει το δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του καθενός να διατηρεί ανενόχλητος τις απόψεις του καθώς επίσης του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες με οποιοδήποτε μέσο σε όλο το κόσμο.»[1]
Η λέξη προέρχεται από το γαλλικό censure, συνέχεια του ρωμαϊκού censor, ο οποίος ήταν ο τιμητής, ο αξιωματούχος που κατέγραφε την περιουσία κάθε Ρωμαίου πολίτη, καθώς και κριτής του βίου του με σκοπό τον εντοπισμό παραβάσεων και την τιμωρία. Στα μεσαιωνικά χρόνια έφτασε να σημαίνει τα πειθαρχικά μέτρα εκ μέρους της Εκκλησίας. Τον 18ο αιώνα περιορίστηκε στη δήλωση του επίσημου ελέγχου των διαφόρων εκδόσεων, αρχικά από την Εκκλησία και κατόπιν γενικότερα. Αυτή τη σημασία απέδωσε το ελληνικό σύνθετο λογο+κρισία, το οποίο πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Αδαμάντιο Κοραή και τον Κωνσταντίνο Κούμα.[2]
Πρώιμη λογοκρισία
Οι απαρχές της τοποθετούνται στην αρχαία Ελλάδα , όπου τα θεατρικά έργα προτού «διδαχθούν» , υποβάλλονταν στον επώνυμο άρχοντα και μόνο όταν εκείνος τα ενέκρινε, «έδιδε χορό», δηλαδή επέτρεπε τη δημόσια παρουσίασή τους. Ο Πλάτωνας μάλιστα συνηγορούσε για τη λογοκρισία βασιζόμενος στη γενικότερη αντίληψή του για την παιδαγωγική θεώρηση του κράτους και στην ιδέα ότι ο καλλιτέχνης , όταν μιμείται πρόσωπα, πράξεις ή αισθήματα αξιοκατάκριτα, μπορεί να παρακινήσει και το κοινό να τα μιμηθεί.
Ανατολική εκκλησία
Ο χριστιανισμός έγινε ο θρησκευτικός κυρίαρχος στη λεκάνη της Μεσογείου και η λογική που κυριαρχούσε στη θρησκευτική πολίτική του Βυζαντίου ήταν «ένας θεός, μια θρησκεία, μια αυτοκρατορία». Σύντομα καταρτίστηκε ένας κατάλογος αιρέσεων, ενώ ο Θεοδόσιος Α’ έκλεισε τους αρχαίους ναούς και οδήγησε στο λιντσάρισμα της φιλοσόφου Υπατίας. Ο Ιουστινιανός πάλι , ήταν εκείνος που το 529μΧ σφράγισε την Ακαδημία Αθηνών με διάταγμα, που απαγόρευσε τη διδασκαλία των παγανιστών. Επιπλέον έχουμε διώξεις, κάψιμο βιβλίων, καταστροφή έργων της αρχαίας ελληνικής τέχνης και μια ιδιότυπη λογοκρισία στα Ιερά βιβλία των Εβραίων, που έπρεπε να διαβάζονται από συγκεκριμένη μετάφραση.
Δυτική εκκλησία
Στη Δυτική Ευρώπη η αντίληψη ότι η ενότητα της πίστης αποτελεί το στήριγμα της ενότητας του κράτους, επέβαλε το θεσμό της Ιεράς Εξέτασης (Santa Inquisitio). Με τον όρο αυτό εννοούνται τέσσερεις διαφορετικοί θεσμοί , που δημιουργήθηκαν κάτω από διαφορετικές συνθήκες , αλλά αποτελούν εκφράσεις του ίδιου πνεύματος:
- Η μεσαιωνική Ιερά Εξέταση, που γεννήθηκε το 1227, με τη συστηματική δίωξη αιρετικών στη Β.Ιταλία.
- Η Ισπανική Ιερά Εξέταση, που δημιουργήθηκε από τον Πάπα Σίξτο Δ΄, το 1480 , με προτροπή των Ισπανών βασιλέων Φερδινάρδου Β΄ και Ισαβέλλας , της οποίας υπήρξε θύμα και ο Ελ Γκρέκο. Καταργήθηκε το 1834.
- Η Πορτογαλική Ιερά Εξέταση, που ιδρύθηκε το 1536 από το βασιλιά της Πορτογαλίας , Ζοάο ΙΙΙ, ανάλογη με την Ισπανική Ιερά Εξέταση.
- Η Ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση, από τον Πάπα Παύλο Γ’ το 1542.
Η Δυτικο-Ευρωπαϊκή Ιερά Εξέταση προσπάθησε να εξοντώσει τους μη-Χριστιανούς, αποκαλώντας τους συλλήβδην αιρετικούς, γιατί απειλούσαν την απολυταρχία της δίδυμης εξουσίας, εκκλησιαστικής και κοσμικής. Στην Ισπανία, το εβραϊκό πρόβλημα, βασικός άξονας της πολιτικής των Ισπανών βασιλέων και το αραβικό στοιχείο που ζούσε εδώ και αιώνες σε ευημερούσες κοινότητες, προκάλεσαν την έχθρα των παλαιών και «γνήσιων» Χριστιανών. Το 1482 και το 1492 ξεκίνησε η εξόντωση των Εβραίων στην Ανδαλουσία και τη Γρανάδα αντίστοιχα.
Μόνο στην Ευρώπη 50.000 έως 100.000 άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο από την Ιερά Εξέταση, και έως περίπου 200.000 δικάστηκαν, βασανίστηκαν ή/και πέθαναν στην φυλακή ή κατά την διάρκεια των βασανιστηρίων, μέσα στην περίοδο 1300-1800. [3]
Index Librorum Prohibitorum
To 1542, προκειμένου να επαναπροσδιοριστούν τα δόγματα της Καθολικής πίστης, συγκλήθηκε το συμβούλιο του Τρέντο, το οποίο υιοθέτησε τη λογοκρισία των βιβλίων για να εμποδίσει τις αιρετικές ιδέες να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των πιστών. Έτσι μια επιτροπή συνέταξε ένα κατάλογο γραπτών που δεν έπρεπε να διαβάζονται, τον περίφημο Κώδικα των απαγορευμένων βιβλίων(Index). Από καιρό σε καιρό γίνονταν αναθεωρήσεις της λίστας αυτής.[4] Παρά ταύτα, ο πρώτος κατάλογος αυτού του είδους εμφανίστηκε στην Ολλανδία , το 1529.[5]
Η Ρωμαϊκή εκκλησία
Τον 16ο αιώνα η καθολική εκκλησία επιχείρησε να ελέγξει όλο και περισσότερο την τέχνη και τη σκέψη, ενώ η επιστήμη αντιμετωπίστηκε εξαρχής ως απειλή.
Ο Τζορντάνο Μπρούνο καταδικάστηκε και θανατώθηκε στην πυρά το 1600, επειδή δίδασκε την ύπαρξη πλειάδας άλλων κόσμων και την ηλιοκεντρική θεωρία.
Το 1633 η Ιερά Εξέταση ανάγκασε μετά από δίκη το Γαλιλαίο , να αποκηρύξει τη θεωρία του σχετικά με την κίνηση της Γης.
Ο Leonardo da Vinci έκανε τους ανατομικούς του πειραματισμούς κρυφά τη νύχτα.
Ο φιλόσοφος και αλχημιστής Γιόχαν Φάουστ εκδιώχθηκε από το Λούθηρο για διαβολικές πράξεις κι επέζησε στη μνήμη όλων μέσω θρύλων , σαν αυτό σχετικά με το ότι πούλησε την ψυχή του στο διάβολο.
Το έργο του Μιχαήλ Άγγελου, «Δευτέρα Παρουσία», στην Καπέλα Σιστίνα, κατηγορήθηκε ότι έκανε το παρεκκλήσι να μοιάζει με πορνείο, επειδή παρουσίαζε πολλά γυμνά σώματα. Έτσι, ένας κατά τα άλλα άσημος μαθητής του, ο Daniele da Volterra, επενέβη και κάλυψε τη γυμνότητα κι έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο « ο βρακωτής».
Ακόμα και ο Ολλανδός ανθρωπιστής και θεολόγος Έρασμος, απομονώθηκε και το έργο του συμπεριλήφθη στον Κώδικα , μια που η μετάφρασή του για την Καινή Διαθήκη στη λατινική και ελληνική γλώσσα προκάλεσε την αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.
sliatou 