Posts Tagged ‘ιστορία’

περί λογοκρισίας…3

Posted: 22 Σεπτεμβρίου, 2011 in Τέχνη, άρθρα-συνεντεύξεις
Ετικέτες: ,
0

 

Αλ. Αλεξανδράκης - "Συνοικία το όνειρο", 1961

Λογοκρισία στον κινηματογράφο – Στον ελληνικό κινηματογράφο

Στον 20ο αιώνα, ο κινηματογράφος αποτελούσε μια ακόμα μορφή έκφρασης και επικοινωνίας. Όπως υποστηρίζει ο δημοσιογράφος/κριτικός κινηματογράφου, Ronald Bergen, οι ταινίες δεν γίνονται για ένα συγκεκριμένο κοινό αλλά για να εκφραστεί ό ίδιος ο δημιουργός[1] – ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι.

Οι Γαλλικές ταινίες «Οι επισκέπτες της νύχτας», 1942, και η «Τα παιδιά του  παραδείσου», 1945, χρησιμοποίησαν την αλληγορία ως μέσο για να αποφύγουν τη Γερμανική λογοκρισία.

Η Ιταλική κυβέρνηση απαγόρευσε το Νεορεαλισμό, θεωρώντας ότι μείωναν οι ταινίες αυτού του ύφους, το εθνικό της κύρος. Στη δε Ρωσία, ο  Αϊζενστάιν έπεσε σε δυσμένεια και παροπλίστηκε παροδικά, έως το τελευταίο του έργο «Ιβάν ο Τρομερός» , με το οποίο μετέδιδε την αίσθηση της μεγαλειώδους ισχύος του Ρωσικού έθνους.

Στα πρώτα του χρόνια ο ελληνικός κινηματογράφος, αντιμετώπισε ένα σωρό από αντιπαραγωγικούς νόμους, που έκοψαν κυριολεκτικά τα πόδια στους πρώτους κινηματογραφιστές, αναγκαστικά αδράνησε ,π.χ. επί Παγκάλου η αστυνομία απαιτούσε να ελέγχει κάθε ταινία και χρειαζόταν άδειά της για το γύρισμα κάθε σκηνής σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, που λειτούργησε και μετά σαν αυστηρή λογοκρισία. [2]

Στην Ελλάδα της χούντας, με τις άγριες διώξεις , τα στρατόπεδα και τις φυλακές εξορίας, σκηνοθέτες και ηθοποιοί ταλαιπωρηθήκανε. Στην περίπτωση του «ο Θιάσος»[3] , 1975,ταυ Θεόδωρου Αγγελόπουλου, που αναφέρεται στην περίοδο μετά τον εμφύλιο, ο σκηνοθέτης υπέβαλε στη λογοκριτική επιτροπή μια άσχετη σύνοψη σεναρίου και συνέχισε τα γυρίσματα με απίθανα τεχνάσματα.[4]

Δεν είχε την ίδια τύχη και η ταινία «Κιέριον»[5] του Δήμου Θέου, η πρώτη ανοιχτά πολιτική ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, που καμουφλαρισμένη ως φιλμ νουάρ, αποτελεί μια σύγχρονη μεταφορά της υπόθεσης Πόλκ. Η ταινία απαγορεύτηκε και προβλήθηκε μετά την πτώση της χούντας.

Έντονη ήταν και η αντίδραση για το έργο « Συνοικία το Όνειρο» (1961), σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη, με την Αλίκη Γεωργούλη, την Αλέκα Παΐζη και τον Μάνο Κατράκη, σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Με σενάριο του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη και του συγγραφέα Κώστα Κοτζιά, ο Αλεξανδράκης γυρίζει την ταινία με δική του ευθύνη, ενώ όλοι όσοι συνεργάζονται δανείζονται χρήματα για να βγουν τα έξοδα. Η ταινία δημιουργεί πολιτική θύελλα, αντιδράσεις από την τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή , καθώς, σύμφωνα με τον υφυπουργό τύπου της ΕΡΕ Τριανταφυλλάκο ,δυσφημούσε την εικόνα της ευημερούσας Ελλάδας . Η πρώτη προβολή της ταινίας έγινε με επεισόδια, καθώς η αστυνομία αποπειράθηκε να εμποδίσει την είσοδο του κοινού στον κινηματογράφο και η παρακολούθηση της ουσιαστικά κατέληξε να είναι πράξη αντίστασης. [6]

Στα πλαίσια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 2006[7], και στην ομιλία «Αγγίζοντας το κοινό σας», στις 28.11.2006, ο Αλέξανδρος Σεφεριάδης, σκηνοθέτης της ταινίας  « ‘Όλα για τίποτα» μίλησε για ένα νέο είδος λογοκρισίας στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο: «Υπάρχουν θέματα, όπως ο εθνικισμός και η ομοφυλοφιλία, τα οποία δεν μπορούμε εύκολα να ακουμπήσουμε, καθώς θεωρούνται ταμπού. Πρόκειται για ένα είδος αυτολογοκρισίας».

Στην ίδια συζήτηση ο Γιώργος Σταμπουλόπουλος, σκηνοθέτης της ταινίας «Πανδώρα», υποστήριξε ότι η μεγαλύτερη λογοκρισία της εποχής είναι η διανομή: «Μπορείς να πεις ό,τι θέλεις με μια ταινία, αλλά το πιθανότερο είναι να μη την δει ποτέ το κοινό, αν δεν αρέσει στους διανομείς».

Η επανάσταση στο διαδίκτυο- blogs

η αντίδραση των bloggers σε περιορισμούς έκφρασης...

Με τη διάδοση του Ίντερνετ ήλθε και η νέα επανάσταση στον τομέα της πληροφόρησης. Εκεί ο καθένας μπορεί να αντλήσει εύκολα οποιαδήποτε πληροφορία, χωρίς κανένα περιορισμό, τουλάχιστον στις περισσότερες χώρες. Όλοι μας δυναμικά μπορούμε να είμαστε χρήστες του διαδικτύου εφόσον έχουμε το στοιχειώδη εξοπλισμό και στοιχειώδεις γνώσεις.  Και πια τίθεται το θέμα δικαιώματος επιλογής των ενηλίκων, τα δεδομένα όμως αλλάζουν όταν πρόκειται για ανήλικους.  Η οργάνωση « Άρθρο 19» , που δημιουργήθηκε στη Μ.Βρετανία και πήρε το όνομά της από το 19ο άρθρο της Παγκόσμιας Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων , δρα παγκοσμίως και έχει στόχο την καταπολέμηση της λογοκρισίας , την προώθηση της ελευθερίας της έκφρασης και το δικαίωμα πρόσβασης ακόμα και στις κρατικές πληροφορίες, σε κάθε πολίτη κάθε χώρας.

Πρόσφατα υπήρξε μια αντίδραση από τον blog-οχώρο . O αγγλικός όρος blog προέρχεται από το weblog το οποίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ως ιστολόγιο. Το weblog είναι επινόηση του Jorn Barger από τον Δεκέμβριο του 1997.[8] Το blog είναι ένα ηλεκτρονικό ημερολόγιο , όπου ο καθένας μπορεί να καταγράφει σκέψεις και απόψεις και είναι ανοικτό και προσβάσιμο σε όλους.

Στην Ελλάδα η περίπτωση του blogme.gr και η σύλληψη του Αντώνη Τσιπρόπουλου [9]-ιδιοκτήτη του blogme.gr- το 2006,πυροδότησε συζήτηση για τη λογοκρισία στα ιστολόγια, καθώς και έντονες αντιδράσεις από την ελληνική μπλογκόσφαιρα. O κ. Τσιπρόπουλος στο site, το οποίο διατηρούσε επώνυμα και χρησιμοποιώντας την τεχνική RSS, αυτόματα αναδημοσίευε κείμενα από ελληνικά blog, δημοσίευσε κείμενο που υπήρχε στο funel.blogspot.com, το οποίο σατίριζε τον κ. Λιακόπουλο. Ο κ. Λιακόπουλος κατέθεσε μήνυση κατά παντός υπευθύνου με αποτέλεσμα τη σύλληψη του «aggregator» κ. Τσιπρόπουλου.

Πιο πρόσφατα, το Φεβρουάριο του 2008, οι ελληνικές σε συνεργασία με τις αμερικανικές αρχές δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος σταμάτησαν τη λειτουργία του ενημερωτικού blog press-gr.blogspot.com. To συγκεκριμένο blog είχε δεχτεί δεκάδες μηνύσεις προς τους διαχειριστές του blog για κατηγορίες όπως δυσφημίσεις και προσβολές της προσωπικότητας προσώπων της δημόσιας ζωής.

Το ίδιο χρονικό διάστημα ξεκινούν ξανά συζητήσεις και προτάσεις για τη δημιουργία θεσμικού πλαισίου για το Διαδίκτυο στην Ελλάδα. Σε γενικές γραμμές παρόμοια περιστατικά [10] συνεχίζουν να συμβαίνουν με αποτέλεσμα το ζήτημα λογοκρισία στα blog να έρχεται όλο και πιο συχνά στο προσκήνιο. Σαν απάντηση οι Έλληνες bloggers δημιούργησαν και δημοσίευσαν ένα κώδικα δεοντολογίας, το «μανιφέστο των blogs» [11]

Σε πολλές περιπτώσεις θα λέγαμε ότι πρόκειται για δημοσιογραφία πολιτών, πολιτικό σχολιασμό ή διακίνηση πληροφοριών ανεξάρτητες

με όσα κατά καιρούς προβάλλουν τα ΜΜΕ. Αυτοί που γράφουν δεν υπόκεινται σε κανένα έλεγχο , π.χ. ΕΣΡ, και κυρίως,οι περισσότεροι δεν είναι επαγγελματίες δημοσιογράφοι. Όσοι γράφουν έχουν συνήθως  ελεύθερη την καταγραφή σχολίων κι άλλοι επιτρεπτή μόνο κατόπιν εγκρίσεως. Έτσι , το τι καταγράφει και δημοσιεύει ο καθένας είναι στην κρίση του , όπως και στην κρίση εκείνου που την/τον διαβάζει και αφήνει σχόλια. Τηρούνται λοιπόν οι βασικοί κανόνες που θέτει ο κάθε ιστοχώρος που φιλοξενεί το ιστολόγιο (blog)

——–

Οι διαφυγές του Μπόρχες

 

« Ξέρω ότι όλοι τους αντιτίθενται στην ιδέα της λογοκρισίας στα λογοτεχνικά έργα. Όσο για μένα πιστεύω ότι η λογοκρισία μπορεί να δικαιολογηθεί, υπό τον όρο να ασκείται έντιμα και να μη χρησιμεύει για να σκεπάζει καψόνια προσωπικά, φυλετικά ή πολιτικά.»[12]

Στέλλα Ο.Λιάτου 
Ιστορικός – Αρχαιολόγος
ΜΑ Μουσειολογίας

[12] Αναστάσης Βιστωνίτης, Λογοτεχνική θεματολογία, ΒΗΜΑ, 9.8.1998

Η λογοκρισία στην Ευρώπη…part 1

Posted: 29 Αυγούστου, 2011 in Ιστορία, άρθρα-συνεντεύξεις
Ετικέτες:
0

Το εξώφυλλο του Index, 1542

Λογοκρισία ονομάζεται ο έλεγχος του  λόγου και άλλων μορφών ανθρώπινης έκφρασης.  Σε πολλές περιπτώσεις ασκείται από κυβερνητικά όργανα.

Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της οποίας το άρθρο 19 γράφει:  «Ο καθένας έχει το δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του καθενός να διατηρεί ανενόχλητος τις απόψεις του καθώς επίσης του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες με οποιοδήποτε μέσο  σε όλο το κόσμο.»[1]

Η λέξη προέρχεται από το γαλλικό censure, συνέχεια του ρωμαϊκού censor, ο οποίος ήταν ο τιμητής, ο αξιωματούχος που κατέγραφε την περιουσία κάθε Ρωμαίου πολίτη, καθώς και κριτής του βίου του με σκοπό τον εντοπισμό παραβάσεων και την τιμωρία. Στα μεσαιωνικά χρόνια έφτασε να σημαίνει τα πειθαρχικά μέτρα εκ μέρους της Εκκλησίας. Τον 18ο αιώνα περιορίστηκε στη δήλωση του επίσημου ελέγχου των διαφόρων εκδόσεων, αρχικά από την Εκκλησία και κατόπιν γενικότερα. Αυτή τη σημασία απέδωσε το ελληνικό σύνθετο λογο+κρισία, το οποίο πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Αδαμάντιο Κοραή και τον Κωνσταντίνο Κούμα.[2]

Πρώιμη λογοκρισία

Οι απαρχές της τοποθετούνται στην αρχαία Ελλάδα , όπου τα θεατρικά έργα προτού «διδαχθούν» , υποβάλλονταν στον επώνυμο άρχοντα και μόνο όταν εκείνος τα ενέκρινε, «έδιδε χορό», δηλαδή επέτρεπε τη δημόσια παρουσίασή τους. Ο Πλάτωνας μάλιστα συνηγορούσε για τη λογοκρισία βασιζόμενος στη γενικότερη αντίληψή του για την παιδαγωγική θεώρηση του κράτους και στην ιδέα ότι ο καλλιτέχνης , όταν μιμείται πρόσωπα, πράξεις ή αισθήματα αξιοκατάκριτα, μπορεί να παρακινήσει και το κοινό να τα μιμηθεί.

Ανατολική εκκλησία

Ο χριστιανισμός έγινε ο θρησκευτικός κυρίαρχος στη λεκάνη της Μεσογείου και η λογική που κυριαρχούσε στη θρησκευτική πολίτική του Βυζαντίου ήταν «ένας θεός, μια θρησκεία, μια αυτοκρατορία». Σύντομα καταρτίστηκε ένας κατάλογος αιρέσεων, ενώ ο Θεοδόσιος Α’ έκλεισε τους αρχαίους ναούς και οδήγησε στο λιντσάρισμα της φιλοσόφου Υπατίας. Ο Ιουστινιανός πάλι , ήταν εκείνος που το 529μΧ σφράγισε την Ακαδημία Αθηνών με διάταγμα, που απαγόρευσε τη διδασκαλία των παγανιστών. Επιπλέον έχουμε διώξεις, κάψιμο βιβλίων, καταστροφή έργων της αρχαίας ελληνικής τέχνης και μια ιδιότυπη λογοκρισία στα Ιερά βιβλία των Εβραίων, που έπρεπε να διαβάζονται από συγκεκριμένη μετάφραση.

Δυτική εκκλησία

Στη Δυτική Ευρώπη η αντίληψη ότι η ενότητα της πίστης αποτελεί το στήριγμα της ενότητας του κράτους, επέβαλε το θεσμό της Ιεράς Εξέτασης (Santa Inquisitio). Με τον όρο αυτό εννοούνται τέσσερεις διαφορετικοί θεσμοί , που δημιουργήθηκαν κάτω από διαφορετικές συνθήκες , αλλά αποτελούν εκφράσεις του ίδιου πνεύματος:

  • Η μεσαιωνική Ιερά Εξέταση, που γεννήθηκε το 1227, με τη συστηματική δίωξη αιρετικών στη Β.Ιταλία.
  • Η Ισπανική Ιερά Εξέταση, που δημιουργήθηκε από τον Πάπα Σίξτο Δ΄, το 1480 , με προτροπή των Ισπανών βασιλέων Φερδινάρδου Β΄ και Ισαβέλλας ,  της οποίας υπήρξε θύμα και ο Ελ Γκρέκο. Καταργήθηκε το 1834.
  • Η Πορτογαλική Ιερά Εξέταση,  που ιδρύθηκε το 1536 από το βασιλιά της Πορτογαλίας , Ζοάο ΙΙΙ, ανάλογη με την Ισπανική Ιερά Εξέταση.
  • Η Ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση, από τον Πάπα Παύλο Γ’ το 1542.

Η Δυτικο-Ευρωπαϊκή Ιερά Εξέταση προσπάθησε να εξοντώσει τους μη-Χριστιανούς, αποκαλώντας τους συλλήβδην αιρετικούς, γιατί απειλούσαν την απολυταρχία της δίδυμης εξουσίας, εκκλησιαστικής και κοσμικής. Στην Ισπανία, το εβραϊκό πρόβλημα, βασικός άξονας της πολιτικής των Ισπανών βασιλέων και το αραβικό στοιχείο που ζούσε εδώ και αιώνες σε ευημερούσες κοινότητες, προκάλεσαν την έχθρα των παλαιών και «γνήσιων» Χριστιανών. Το 1482 και το 1492 ξεκίνησε  η εξόντωση των Εβραίων στην Ανδαλουσία και τη Γρανάδα αντίστοιχα.

Μόνο στην Ευρώπη 50.000 έως 100.000 άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο από την Ιερά Εξέταση, και έως περίπου 200.000 δικάστηκαν, βασανίστηκαν ή/και πέθαναν στην φυλακή ή κατά την διάρκεια των βασανιστηρίων, μέσα στην περίοδο 1300-1800. [3]

 

Index Librorum Prohibitorum

To 1542, προκειμένου να επαναπροσδιοριστούν τα δόγματα της Καθολικής πίστης, συγκλήθηκε το συμβούλιο του Τρέντο, το οποίο υιοθέτησε τη λογοκρισία των βιβλίων για να εμποδίσει τις αιρετικές ιδέες να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των πιστών. Έτσι μια επιτροπή συνέταξε ένα κατάλογο γραπτών που δεν έπρεπε να διαβάζονται, τον περίφημο Κώδικα των απαγορευμένων βιβλίων(Index). Από καιρό σε καιρό γίνονταν αναθεωρήσεις της λίστας αυτής.[4] Παρά ταύτα,  ο πρώτος κατάλογος αυτού του είδους εμφανίστηκε στην Ολλανδία , το  1529.[5]

Η Ρωμαϊκή εκκλησία 

Τον 16ο αιώνα η καθολική εκκλησία επιχείρησε να ελέγξει όλο και περισσότερο την τέχνη και τη σκέψη, ενώ η επιστήμη αντιμετωπίστηκε εξαρχής ως απειλή.

Ο Τζορντάνο Μπρούνο καταδικάστηκε και θανατώθηκε στην πυρά το 1600, επειδή δίδασκε την ύπαρξη πλειάδας άλλων κόσμων και την ηλιοκεντρική θεωρία.

Το 1633 η Ιερά Εξέταση ανάγκασε μετά από δίκη το Γαλιλαίο , να αποκηρύξει τη θεωρία του σχετικά με την κίνηση της Γης.

Ο Leonardo da Vinci έκανε τους ανατομικούς του πειραματισμούς κρυφά τη νύχτα.

Ο φιλόσοφος και αλχημιστής Γιόχαν Φάουστ εκδιώχθηκε από το Λούθηρο για διαβολικές πράξεις κι επέζησε στη μνήμη όλων μέσω θρύλων , σαν αυτό σχετικά με το ότι πούλησε την ψυχή του στο διάβολο.

Το έργο του Μιχαήλ Άγγελου, «Δευτέρα Παρουσία»,  στην Καπέλα Σιστίνα, κατηγορήθηκε ότι έκανε το παρεκκλήσι να μοιάζει με πορνείο, επειδή παρουσίαζε πολλά γυμνά σώματα. Έτσι, ένας κατά τα άλλα άσημος μαθητής του, ο Daniele da Volterra, επενέβη και κάλυψε τη γυμνότητα κι έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο « ο βρακωτής».

Ακόμα και ο Ολλανδός ανθρωπιστής και θεολόγος Έρασμος, απομονώθηκε και το έργο του συμπεριλήφθη στον Κώδικα , μια που η μετάφρασή του για την Καινή Διαθήκη στη λατινική και ελληνική γλώσσα προκάλεσε την αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.

Στέλλα Ο. Λιάτου

[1] ]The Universal Declaration of Human Rights, 1948.

[2] Γ. Μπαμπινιώτης, Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας,, Αθήνα 2010

[4] Ε.Μ.BURNS, Ευρωπαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Επίκεντρο, Θες/κη 2006, σ.217