Το μουσείο σήμερα

Σχέδιο Jean Nouvel για το μουσείο (το Λούβρο της ερήμου) στο Abi Dhabi

Πάντα ήθελα να γράψω κάποια κείμενα σχετικά με την επιστήμη της Μουσειολογίας που αναπτύσσεται και κερδίζει καθημερινά έδαφος. Μια επιστήμη που αναφέρεται στη νέα προσέγγιση πολιτιστικών ιδρυμάτων, όπως είναι το μουσείο.  Το μουσείο που σε γενικές γραμμές έχει παραμείνει στη χώρα μας ένας σκονισμένο χώρος , εσωστρεφής και απομονωμένος από το ευρύ κοινό, που περιμένει τους επισκέπτες σα βασίλισσα πάνω στο θρόνος της – απόμακρη, με μια αίσθηση ανωτερότητας.

Προσπαθώντας να επεξηγήσει κανείς κάτι τόσο κοινό στο μυαλό όλων, όσο ο όρος ‘μουσείο’, είναι σαν να προσπαθεί να εξηγήσει τον όρο «δέντρο», για παράδειγμα. Ένα σύνηθες λεξικό ορίζει το μουσείο σαν: « Ένα κτίριο στο οποίο αντικείμενα καλλιτεχνικού, επιστημονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος φυλάσσονται και εκθέτονται».

Η λατινική λέξη museum είχε μια ποικιλία εννοιών μέσα στους αιώνες. Την κλασσική περίοδο σηματοδοτούσε ένα ναό αφιερωμένο στις Μούσες, αυτές τις 9 πνευματώδεις νεαρές θεότητες που προστάτευαν το έπος, την ποίηση, την ιστορία, την τραγωδία, την κωμωδία,  τον χορό και την αστρονομία. Το πιο ονομαστό  μουσείο της περιόδου εκείνης ιδρύθηκε στην Αλεξάνδρεια τον 3^ο αι π.Χ. από τον Πτολεμαίο Σωτήρα, και καταστράφηκε κατά τη διάρκεια πολιτικών  αναταραχών τον 3^ο αι. μ.Χ.

Αν και η έννοια του μουσείου για τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους  ήταν διαφορετική από την σύγχρονη, όμως και στην αρχαιότητα υπήρχαν δημόσιες συλλογές από αντικείμενα που είχαν ιδιαίτερη αισθητική, ιστορική, θρησκευτική ή μαγική σημασία . Η ιδέα του μουσείου δεν εμφανίστηκε στην Δυτ.Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αλλά στον 17^ο αιώνα, άρχισε να αναγεννάται η έννοιά του στην Ευρώπη. Η πρώτη  χρήση του όρου στην Αγγλία ήταν το 1682 και αφορούσε στην συλλογή παράξενων, σπάνιων και εξωτικών αντικειμένων που ο ευγενής Elias Ashmole  παραχώρησε  στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Από τις ιδιωτικές συλλογές κρατών και ευγενών, το μουσείο εξελίχθηκε στο δημόσιο επιμορφωτικό  ίδρυμα που γνωρίζουμε σήμερα (3). To  ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων), το 1974 όρισε: « Μουσείο, είναι ένα μη-κερδοσκοπικό, μόνιμο ίδρυμα, το οποίο αποκτά, διατηρεί και συντηρεί, ερευνά και εκθέτει, με σκοπό τη μελέτη, εκπαίδευση και ευχαρίστηση, το υλικό της παρουσίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του». 

Η Ένωση Μουσείων (Museum Association, UK), to 1980, προσπάθησε να δώσει έναν πιο  πλήρη ορισμό:

«Ένα μουσείο είναι ένα ίδρυμα το οποίο συλλέγει, διατηρεί, εκθέτει και διαλέγεται υλικό και σχετιζόμενες πληροφορίες για το δημόσιο  καλό». Ιδιαίτερη συζήτηση προκάλεσε ο όρος «σχετιζόμενες πληροφορίες» και ο oποίος προστέθηκε μετά από έντονες διαφωνίες. Πολλοί θεώρησαν αυτό τον όρο αρκετά ασαφή.

Κι άλλοι όροι που διατυπώθηκαν από ανάλογους οργανισμούς προκάλεσαν μια μικρή ή μεγαλύτερη μερικές φορές αντίδραση, καθώς προσπαθώντας να αποδιασαφηνίσουν τον όρο Μουσείο και τις λειτουργίες του, κατέληγαν να προκαλούν έναν μικρό  αποπροσανατολισμό και να διευρύνουν τις λειτουργίες ενός Μουσείου σε δυσδιάκριτα όρια.

Κέντρα Τέχνης, Επιστημονικά κέντρα και πλανητάρια που διέθεταν μια μικρή συλλογή, οδήγησαν στην ανάγκη διαμόρφωσης ειδικών όρων για κάποιες κατηγορίες ιδρυμάτων ή κέντρων δημιουργίας ή ιστορίας, κλπ.

Πέρα όμως  από τις επιμέρους διαφορές όλες οι προσπάθειες είχαν ένα κοινό σημείο: όλοι  συμφωνούσαν στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του μουσείου και στο καθήκον τους να διατηρούν και να διαφυλάσσουν συλλογές  για το δημόσιο  καλό. Η διαφορά είναι ότι στο παρελθόν το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στον σκοπό και στις λειτουργίες του μουσείου, ενώ τώρα στον κοινωνικό του ρόλο, τουλάχιστον όσο αφορά στο χώρο των ΗΠΑ και της Δυτ. Ευρώπης.

Ίσως όμως αυτό που  πρέπει να μείνει είναι πως το μουσείο δεν είναι ένα άψυχο  κτίριο, με υπαλλήλους υποχρεωμένους να κάνουν ή να μην κάνουν κάτι. Είναι ένας οργανισμός με ανθρώπους που δουλεύουν μέσα και με ανθρώπους που το επισκέπτονται. Και ο,τιδήποτε έχει να κάνει με ανθρώπινο δυναμικό έχει να κάνει με την ψυχή, την ευχαρίστηση και την προσωπικότητα.

Ίσως λοιπόν αναλύοντας τόσο πολύ τον όρο Μουσείο, καταλήξουμε σε μουσεία-Disneylands/ malls κυνηγώντας τους πελάτες, την επιχορήγηση και το κέρδος  χάνοντας την ποιότητα αλλά και  τον πολιτιστικό ρόλο που έχει να διαδραματίσει.

Προσωπικά, θα προτιμούσα τον όρο, και κατά επέκταση το σκοπό του μουσείου,  να διαχέεται από το πνεύμα δηλώσεων σαν της June Jordan, μιας  μαύρης ποιήτριας που ηλέκτρισε το κοινό της σε ένα σεμινάριο Μουσειολογίας στο Brooklyn, λέγοντας:

“  δεν μπορείτε να διδάξετε τους ανθρώπους μου τι πρέπει να γνωρίζουν – και πρέπει να γνωρίζουν την Αλήθεια. Και πρέπει να γνωρίζουν ότι τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό από την Ανθρώπινη Ζωή »

Κι έκλεισε:

« Οδηγήστε με στο μουσείο και δείξτε μου τον εαυτό μου,

 δείξτε μου τους ανθρώπους μου,

δείξετε μου την ψυχή της Αφρικής….»          

                                                                                                  

(Το κείμενό μου αυτό έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Κεφαλονίτης, Γενάρης 2011)

===========================================================-=========

Πηγές κειμένου:

1. Schwarz C., The Wordsworth School Dictionary, (Wordsworth Editions, 1990)
2. Alexander E.P., Museums in Motion: an introduction to the history and functions of Museums, (Alta Mira Press, 1996), σσ.6-7
3. Abrose T. and Paine C., Museum Basics, (London, Routledge, 1993), σσ.6-8
4. Kanavagh G., Museum Provision and Professionalism, (London: Routledge, 1994), σ. 36
5. Alexander E.P., Museums in Motion: an introduction to the history and functions of Museums, (Alta Mira Press, 1996), σσ.6-7